Psychologia koloru w odzieży medycznej – co mówi nauka o pierwszym wrażeniu?

Choć może się wydawać, że kolor uniformu to detal, badania z zakresu psychologii poznawczej i socjologii medycyny nie pozostawiają złudzeń: pierwsze wrażenie w kontakcie pacjent–personel powstaje w ciągu pierwszych kilku sekund – jeszcze zanim pielęgniarka się przedstawi. Jednym z kluczowych elementów tego wrażenia jest kolor odzieży, który nie tylko kształtuje obraz profesjonalizmu, ale również wpływa na emocje, poczucie bezpieczeństwa i gotowość pacjenta do współpracy.

Kolory wpływają na układ limbiczny mózgu, który odpowiada m.in. za emocje, stres i regulację autonomicznego układu nerwowego. W praktyce oznacza to, że kolor fartucha lub bluzy może:

• łagodzić napięcie i stres pacjenta (np. niebieski, pastelowy róż),

• wzmacniać zaufanie i poczucie profesjonalizmu (np. biały, granatowy),

• budować relację opartą na empatii i opiece (np. zieleń, beż),

• lub – przeciwnie – budzić dystans i poczucie chłodu (np. czarny, szary w szpitalnym otoczeniu).

Czym jest psychologia koloru?

Psychologia koloru to dziedzina badająca, w jaki sposób barwy wpływają na ludzkie emocje, percepcję oraz zachowanie. Opiera się na założeniu, że kolory nie są jedynie elementem estetycznym, lecz mogą oddziaływać na naszą psychikę, wywołując określone reakcje – zarówno na poziomie świadomym, jak i podświadomym. Każdy kolor może nieść ze sobą określone skojarzenia kulturowe, symboliczne oraz biologiczne, co sprawia, że ich odpowiedni dobór ma istotne znaczenie w wielu dziedzinach życia – od marketingu, przez sztukę, aż po medycynę.

W środowisku medycznym psychologia koloru odgrywa szczególnie ważną rolę. Barwy wykorzystywane są tu do tworzenia tzw. „uzdrawiającego otoczenia” – przestrzeni, która sprzyja odprężeniu, redukcji stresu i przywróceniu emocjonalnej równowagi pacjentów. Na przykład delikatne odcienie działają uspokajająco, mogą obniżać ciśnienie krwi i sprzyjać poczuciu bezpieczeństwa, dlatego często stosowane są w salach szpitalnych, gabinetach terapeutycznych czy poczekalniach. Z kolei zbyt intensywne lub kontrastowe kolory, takie jak czerwień czy jaskrawy żółty, mogą pobudzać i niepokoić, dlatego stosuje się je ostrożnie lub w kontrolowanych ilościach.

Dzięki świadomemu wykorzystaniu psychologii koloru możliwe jest więc nie tylko poprawienie estetyki przestrzeni, ale przede wszystkim stworzenie warunków, które wspierają proces leczenia i dobre samopoczucie pacjentów.

Co mówią badania?

Badanie Radziejowskiej i in. (2023) wykazało, że kolor odzieży wpływa na ocenę kompetencji personelu, przy czym najlepiej oceniani byli specjaliści ubrani w niebieski i biały strój. Czarne uniformy budziły respekt, ale także większy dystans emocjonalny. Autorzy podkreślają, że nawet drobne zmiany w tonacji koloru mogą wpływać na postrzeganą dostępność, empatię i profesjonalizm.

Również przeglądy naukowe w czasopismach wskazują, że kolorystyka ubioru w opiece zdrowotnej nie jest estetycznym dodatkiem, lecz elementem komunikacji niewerbalnej, który może wspierać lub utrudniać proces leczenia – zwłaszcza u pacjentów wrażliwych, starszych, dzieci czy osób z zaburzeniami psychicznymi.

Jak konkretne kolory wpływają na percepcję?

Kolor -> Psychologiczne skojarzenia -> Zastosowanie w pielęgniarstwie

Biały -> Czystość, sterylność, autorytet -> SOR, gabinety specjalistyczne – wzmacnia profesjonalizm

Niebieski -> Spokój, zaufanie, opiekuńczość -> Pediatria, psychiatria, oddziały geriatryczne – buduje relację

Zielony -> Regeneracja, harmonia, równowaga -> Bloki operacyjne, kompleksowe oddziały szpitalne

Czarny -> Elegancja, autorytet, ale też dystans i powaga -> Może obniżać empatię – z ostrożnością w kontakcie z pacjentem

Szary/Antracyt -> Neutralność, stabilność, profesjonalizm -> Praktyczny i spokojny – dobre rozwiązanie w pracy ciągłej

Różowy/Pastelowy -> Ciepło, delikatność, opiekuńczość -> Bloki pediatryczne, ginekologiczne – łagodzi kontakt

Fioletowy -> Duchowość, wrażliwość, kreatywność -> Psychiatria, opieka paliatywna – może wzbudzać poczucie troski i refleksji

Brązowy -> Stabilność, zaufanie, ziemistość -> Rzadko używany w praktyce – może być odbierany jako mało sterylny

Beżowy -> Spokój, neutralność, skromność -> Styl minimalistyczny, dobre w opiece domowej lub pielęgniarstwie środowiskowym

Zmienna rola koloru w relacji pacjent – pielęgniarka

Kolor nie działa w oderwaniu od kontekstu. Jego znaczenie może zmieniać się w zależności od:

• kultury organizacyjnej placówki (w niektórych szpitalach czarny uniform oznacza specjalistę, w innych – dystans),

• wieku i płci pacjenta (dzieci i osoby starsze reagują lepiej na jasne, łagodne kolory),

• stanu emocjonalnego pacjenta (np. osoby z depresją lub lękiem preferują kolory „ciepłe” i bezpieczne),

• funkcji pełnionej przez pielęgniarkę (inna percepcja w punkcie pobrań, inna na oddziale intensywnej terapii).

Praktyczne wskazówki dla pielęgniarek

1. Dopasuj kolor uniformu do kontekstu pracy:

• pediatria → pastele, błękity, róż,

• blok operacyjny → zieleń,

• konsultacje/pielęgniarstwo ambulatoryjne → biały uniform.

2. Unikaj pełnego czarnego uniformu – może budzić dystans lub przesadny autorytet.

3. Dbaj o spójność stroju z zespołem medycznym – jednolita kolorystyka poprawia identyfikację personelu i organizację.

4. Połącz praktyczność z estetyką stroju:

• Sięgaj po materiały odporne na uszkodzenia i łatwe do utrzymania w czystości.

• Zadbaj, aby uniform schludny – zadbany wygląd wzmacnia wrażenie profesjonalizmu i budzi zaufanie pacjentów.

5. Zrozum, jak strój wpływa na Ciebie samą:

Zgodnie z teorią enclothed cognition, to, co nosisz, ma wpływ nie tylko na to, jak postrzegają Cię inni, ale też na Twoje własne myślenie i zachowanie. Odpowiednio dobrany uniform może zwiększać Twoją koncentrację, poczucie kompetencji i pewność siebie w codziennej pracy.

Psychologia koloru to nie tylko ciekawostka – to narzędzie, które pozwala pielęgniarkom świadomie kształtować pierwsze wrażenie i relację z pacjentami. Wybierając kolor uniformu, warto wziąć pod uwagę:

• lokalizację i specyfikę pracy,

• poziom koniecznej empatii i otwartości,

• miejsce pracy – odzież grupowa może zacieśnić identyfikację zespołu.

W połączeniu z dobrą komunikacją i fachową opieką, odpowiednio dobrany uniform może stać się niewerbalnym wsparciem opieki pielęgniarskiej.

Materiały źródłowe:

• Radziejowska A. i wsp. (2023). Is the perception of physicians based on the type and colour of attire? Quality in Sport, 9(2):37–43.

• Hribar CA i wsp. (2023). Skilled? Trustworthy? Caring? Your Scrub Color Matters to Patients. JAMA Surgery.

• Dottery M. i wsp. (2024). Patients Perception of Colored Scrubs: A Scoping Review. Monmouth University.