Dylemat sumienia: gdy koleżanka popełnia błąd

Środowisko pracy pielęgniarek to nie tylko wykonywanie czynności medycznych, lecz także budowanie relacji opartych na zaufaniu i wzajemnym wsparciu. Co jednak zrobić, gdy jesteśmy świadkami sytuacji, w której nasza koleżanka przekracza standardy etyczne lub przyjęte zasady postępowania w zawodzie? Czy i w jakiej formie zgłaszać takie nieprawidłowości? To pytanie dotyczy nie tylko naszej odwagi, lecz także sumienia i etyki zawodowej.

Sytuacje, w których granice mogą zostać przekroczone

W praktyce pielęgniarskiej możemy spotkać się z różnymi rodzajami nieprawidłowości, takimi jak:

• Naruszenia bezpieczeństwa pacjenta: np. podanie leku w niewłaściwej dawce, pominięcie procedury dezynfekcji czy niewystarczający nadzór nad pacjentem.

• Nieprzestrzeganie procedur: skracanie procesu mycia rąk, niezgodne z procedurami przygotowanie materiałów opatrunkowych.

• Nieprofesjonalne zachowanie: agresywna komunikacja z pacjentem, lekceważenie potrzeb podopiecznych.

• Kwestie etyczne: np. udostępnienie danych wrażliwych osobom nieuprawnionym, publiczne komentowanie stanu pacjenta.

Czy zgłaszać? Rozważania etyczne i prawne

Podstawę prawną i etyczną dla reagowania na nieprawidłowości w praktyce pielęgniarskiej stanowią akty prawne i wytyczne.

Zgodnie z ustawą o zawodach pielęgniarki i położnej z 2011 roku, pielęgniarka ma obowiązek dbać o bezpieczeństwo pacjenta i podejmować odpowiednie działania w sytuacjach, w których zauważy praktyki sprzeczne z aktualną wiedzą i standardami.

Podobne stanowisko zawiera Kodeks etyki zawodowej pielęgniarki i położnej RP z 2012 roku, w którym podkreślono, że pielęgniarka powinna informować przełożonych o wszelkich praktykach mogących zagrażać zdrowiu lub życiu pacjenta (zgodnie z art. 7 i art. 13).

Do tych zapisów dołączają wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia i Europejskiej Federacji Stowarzyszeń Pielęgniarek, które akcentują znaczenie budowania „kultury bezpieczeństwa” w placówkach medycznych, opartej na poczuciu współodpowiedzialności i otwartości w zgłaszaniu nieprawidłowości dla dobra pacjentów.

Strach przed zgłaszaniem błędów współpracowników

Badania przeprowadzone w 2019 roku wśród 110 pielęgniarek chirurgicznych w Polsce pokazują wyraźną niechęć personelu do przyznawania się do bycia świadkiem zdarzeń niepożądanych popełnionych przez kolegów, co wskazuje na silny lęk przed konsekwencjami związanymi z ich zgłaszaniem. Podobne wnioski przynosi analiza Haliny Wąsikowskiej, która zwraca uwagę, że pielęgniarki i lekarze obawiają się ujawniania błędów innych osób ze względu na możliwe negatywne reakcje ze strony przełożonych. Brak tradycji otwartego omawiania błędów dodatkowo potęguje strach przed zgłoszeniem incydentu dotyczącego kolegi z zespołu. W badaniu LeńczukGruby i wsp. (2020) podkreślono, że obawa przed reakcją otoczenia stanowi poważną barierę w zgłaszaniu nieprawidłowości popełnionych przez innych — wiele osób woli milczeć, by uniknąć krytyki lub innych niekorzystnych konsekwencji wynikających z ujawnienia błędów współpracowników.

Lojalność wobec kolegi z pracy jako powód niezgłaszania nieprawidłowości

Lojalność wobec kolegów i chęć utrzymania dobrych relacji w zespole są częstym powodem, dla którego pielęgniarki rezygnują z ujawniania nieprawidłowości. W środowisku opieki zdrowotnej, w którym praca zespołowa i zaufanie są fundamentem codziennej praktyki, wiele osób obawia się, że zgłoszenie błędu popełnionego przez współpracownika zostanie odebrane jako nielojalne, a nawet zdradzieckie. Poczucie więzi i wzajemnego wsparcia w grupie sprawia, że personel medyczny woli przemilczeć zdarzenie, by nie narażać kolegi na negatywne konsekwencje i nie zaburzać harmonii w zespole. W praktyce jednak taka solidarność, choć zrozumiała, może prowadzić do powielania błędów i obniżenia jakości opieki nad pacjentem.

Jak reagować w obliczu nieprawidłowości

Możliwe ścieżki postępowania w sytuacji, gdy jesteśmy świadkami nieprawidłowości w pracy, wymagają rozwagi i dobrego przygotowania. Każdy przypadek jest inny, jednak ważne, aby podejmowane kroki były zgodne z procedurami obowiązującymi w placówce i oparte na szacunku dla drugiej osoby. Warto pamiętać, że naszym nadrzędnym celem zawsze pozostaje dobro pacjenta i zapewnienie mu bezpiecznej, profesjonalnej opieki. Poniżej przedstawiono przykładowe sposoby działania, które mogą pomóc w podjęciu właściwej decyzji.

1. Rozmowa z koleżanką

Pierwszym krokiem, o ile sytuacja nie stwarza bezpośredniego zagrożenia dla pacjenta, może być szczera i spokojna rozmowa. W wielu przypadkach nieprawidłowe zachowanie wynika z nieświadomości lub stresu w pracy.

2. Zgłoszenie nieprawidłowości do przełożonego

Jeżeli problem się powtarza lub jest poważny, konieczne jest zgłoszenie go zgodnie z procedurami wewnętrznymi placówki. Warto przy tym posłużyć się konkretnymi przykładami i bazować na faktach, nie domysłach. Ważne, by chronić pacjenta i siebie w tej procedurze.

3. Skorzystanie z rzecznika etycznego

W niektórych placówkach działają komisje etyczne lub rzecznicy etyczni, którzy mogą anonimowo doradzić i wskazać dalsze kroki.

Modele postępowania – co jest najbardziej etyczne?

Z perspektywy etyki zawodowej najbardziej ceniona jest postawa proaktywna i konstruktywna, która zakłada, że podstawą każdej reakcji powinna być otwarta, szczera komunikacja i troska o bezpieczeństwo pacjenta. Etyczne modele postępowania kładą szczególny nacisk na dialog i edukację – w pierwszej kolejności warto podjąć spokojną rozmowę z kolegą czy koleżanką, by w atmosferze szacunku i zrozumienia wyjaśnić wątpliwości i wspólnie poszukać sposobów poprawy praktyki. Takie działanie sprzyja budowaniu kultury bezpieczeństwa i pozwala na samorefleksję bez poczucia oskarżania czy zawstydzania.

Najważniejszym punktem odniesienia w podjęciu dalszych kroków zawsze pozostaje dobro pacjenta – wszelkie wątpliwości powinny być rozstrzygane w oparciu o jego bezpieczeństwo i prawo do otrzymania opieki zgodnej z najlepszą wiedzą medyczną i standardami. Jeśli jednak sytuacja nie ulega poprawie lub zagrożenie dla zdrowia jest realne, pielęgniarka ma moralny i prawny obowiązek zgłoszenia nieprawidłowości zgodnie z procedurami obowiązującymi w danej instytucji. Tego rodzaju działanie nie jest przejawem nielojalności, lecz wyrazem najwyższej troski o bezpieczeństwo podopiecznych i profesjonalizm w praktyce pielęgniarskiej. Dzięki temu wzmacniamy kulturę odpowiedzialności i współpracy, w której wszyscy członkowie zespołu czują się zobowiązani do reagowania i wspólnego wypracowywania najlepszych rozwiązań dla dobra pacjentów.

Materiały źródłowe:

• Europejska Federacja Stowarzyszeń Pielęgniarek (EFN). (n.d.). Wytyczne dotyczące kultury bezpieczeństwa w opiece zdrowotnej.

• Kodeks etyki zawodowej pielęgniarki i położnej RP. (2012). Naczelna Rada Pielęgniarek i Położnych.

• Leńczuk-Gruba, A., i in. (2020). Czynniki wpływające na zgłaszanie zdarzeń niepożądanych wśród personelu medycznego w Polsce. Pielęgniarstwo XXI wieku, 19(2), 45–52.

• Światowa Organizacja Zdrowia (WHO). (n.d.). Patient Safety Guidelines. Pobrano z: https://www.who.int

• Ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz.U. 2011 nr 174 poz. 1039 z późn. zm.).

• Wąsikowska, H. (n.d.). Kulturowe i organizacyjne bariery w ujawnianiu błędów medycznych. Puls Medycyny. Pobrano z: https://pulsmedycyny.pl

• Wyniki badania dotyczącego postaw pielęgniarek chirurgicznych wobec zdarzeń niepożądanych w Polsce. (2019). Termedia.pl. Pobrano z: https://www.termedia.pl

Autor: mgr Agata Kucharska-Bartocha