Cisza, która boli, czyli jak położna, pielęgniarka czy personel medyczny może wesprzeć ciężarną w depresji.

Depresja ciążowa nie jest chwilowym obniżeniem nastroju czy zmiennością emocjonalną związaną z hormonami. To stan, który może obejmować przewlekłe poczucie smutku, brak energii, trudności ze snem, zaburzenia koncentracji, a także poczucie winy, lęk czy bezradność. Objawy te potrafią znacząco utrudnić codzienne funkcjonowanie kobiety, a ich wpływ nie ogranicza się wyłącznie do jej samopoczucia. Coraz więcej dowodów naukowych wskazuje, że depresja w okresie ciąży może mieć realne, długofalowe konsekwencje dla rozwijającego się dziecka zarówno w sferze fizjologicznej, jak i psychicznej.

W czasie ciąży ciało kobiety staje się środowiskiem, w którym dojrzewa nowy organizm. Wszelkie zaburzenia emocjonalne, szczególnie przewlekły stres i depresja, mogą wpływać na działanie układów hormonalnych, w tym osi podwzgórze–przysadka–nadnercza, która reguluje odpowiedź organizmu na stres.

Depresja w ciąży - czy wpływa na dziecko?

U kobiet w depresji często obserwuje się podwyższone stężenie kortyzolu, hormonu stresu, który przenika przez łożysko i może oddziaływać na rozwijający się układ nerwowy płodu. Badania wskazują, że dzieci narażone prenatalnie na wysoki poziom kortyzolu mogą mieć zwiększoną reaktywność emocjonalną, trudności w regulacji emocji oraz większą wrażliwość na stres w późniejszych etapach życia.

Depresja ciążowa wiąże się także z większym ryzykiem pojawienia się trudności behawioralnych i emocjonalnych u dzieci. Już we wczesnym dzieciństwie mogą pojawić się problemy z koncentracją, impulsywność, nadmierna płaczliwość czy opóźnienia w rozwoju społecznym. U niektórych dzieci obserwuje się także zwiększoną podatność na zaburzenia lękowe, a nawet depresyjne, co może wynikać z neurobiologicznych zmian, jakie zaszły na etapie życia płodowego. Długofalowe konsekwencje mogą dotyczyć także funkcjonowania w środowisku szkolnym  dzieci te częściej mają trudności w nawiązywaniu relacji rówieśniczych, osiągają niższe wyniki w nauce i częściej wymagają wsparcia psychologicznego.

Depresja w ciąży a relacje z dzieckiem.

Należy pamiętać, że wpływ depresji w ciąży nie kończy się wraz z porodem. Kobieta, która zmagała się z depresją przed urodzeniem dziecka, może mieć trudności z nawiązywaniem więzi z noworodkiem, co może prowadzić do problemów w budowaniu relacji opartych na bliskości i bezpieczeństwie. A to właśnie pierwsze miesiące życia są kluczowe dla kształtowania tzw. Przywiązania, fundamentu, na którym dziecko buduje późniejsze relacje i poczucie własnej wartości. Jeśli matka czuje się wyczerpana, bezradna lub obojętna emocjonalnie, trudniej jej reagować na potrzeby dziecka i tworzyć atmosferę ciepła oraz bezpieczeństwa.

Rola położnej i pielęgniarek we wspieraniu pacjentek w ciąży z depresją.

Położne i personel medyczny pełnią niezwykle ważną rolę w wychwytywaniu sygnałów świadczących o obniżonym nastroju czy depresji u kobiet w ciąży. To właśnie oni dzięki regularnym kontaktom z pacjentkami mają szansę dostrzec zmiany w zachowaniu, spadek zaangażowania, niepokój czy wycofanie emocjonalne, które często nie są widoczne dla otoczenia. Empatyczna rozmowa, uważność i zadanie prostego pytania: „Jak się pani czuje, tak naprawdę?” – może być pierwszym krokiem do przerwania ciszy i rozpoczęcia procesu wsparcia.

Położna, jako osoba towarzysząca kobiecie przez cały okres ciąży, porodu i połogu, może stać się dla niej bezpiecznym punktem odniesienia kimś, kto nie tylko kontroluje przebieg ciąży, ale także troszczy się o dobrostan psychiczny przyszłej matki. Współpraca interdyscyplinarna  między położną, lekarzem, psychologiem czy psychiatrą  pozwala na stworzenie spójnego i wspierającego systemu opieki. To szczególnie ważne w przypadku kobiet, które same nie potrafią jeszcze nazwać swoich trudności lub obawiają się, że zostaną niezrozumiane.

Wrażliwość i wiedza personelu medycznego mogą więc realnie zmienić bieg wydarzeń zarówno dla matki, jak i jej dziecka. Edukacja w zakresie zdrowia psychicznego kobiet w ciąży powinna być integralną częścią kształcenia zawodowego położnych i pielęgniarek, a rozmowa o emocjach  tak samo ważna, jak pomiar ciśnienia czy tętna płodu. To inwestycja nie tylko w lepsze zdrowie jednostki, ale i w zdrowe, silne społeczeństwo.

Na szczęście depresja w ciąży nie musi oznaczać wyroku ani dla matki, ani dla dziecka. Kluczowe jest wczesne rozpoznanie objawów i udzielenie odpowiedniego wsparcia. Psychoterapia, grupy wsparcia, techniki relaksacyjne, czy w niektórych przypadkach  leczenie farmakologiczne mogą przynieść realną poprawę. Co więcej, coraz więcej dowodów wskazuje, że skuteczna pomoc w okresie ciąży może zredukować ryzyko negatywnego wpływu depresji na dziecko. Wsparcie emocjonalne ze strony bliskich, w tym partnera i rodziny, a także zrozumienie i empatyczne podejście ze strony personelu medycznego, mogą odegrać ogromną rolę w procesie zdrowienia.

Depresja w ciąży to temat trudny, ale nie powinien być tematem tabu. Zamiast milczenia i wstydu, potrzebujemy otwartości i zrozumienia. Kobieta w ciąży ma prawo nie czuć się dobrze. Ma prawo prosić o pomoc. I ma prawo ją otrzymać  bez oceniania, bez umniejszania jej doświadczenia. Troska o zdrowie psychiczne kobiety to nie tylko kwestia jej dobrostanu. To również troska o rozwój dziecka i fundament, na którym buduje się jego przyszłość.

 Autor: Dr n. o zdr. Magdalena Korżyńska-Piętas, Prof. UM

Deave T, Heron J, Evans J, Emond A. The impact of maternal depression in pregnancy on early child development. BJOG. 2008 Jul;115(8):1043-51. doi: 10.1111/j.1471-0528.2008.01752.x. PMID: 18651886

Kling JL, Mistry-Patel S, Peoples SG, Caldera DR, Brooker RJ. Prenatal maternal depression predicts neural maturation and negative emotion in infants. Infant Behav Dev. 2023 Feb;70:101802. doi: 10.1016/j.infbeh.2022.101802. Epub 2022 Dec 10. PMID: 36508874; PMCID: PMC9870954.