Roboty w pielęgniarstwie: partnerzy czy narzędzie?

W ostatnich dekadach obserwujemy dynamiczne zmiany w strukturze i funkcjonowaniu systemów ochrony zdrowia na całym świecie. Jednym z najbardziej widocznych przejawów tego procesu jest wzrost zainteresowania automatyzacją i technologicznym wsparciem pracy personelu medycznego, w tym pielęgniarek. Postęp technologiczny oferuje narzędzia, które mogą nie tylko usprawniać wykonywanie codziennych obowiązków, ale również wspierać proces opieki w jej emocjonalnym i relacyjnym wymiarze. Jednak wdrażanie tych technologii wymaga nie tylko zaplecza technicznego, ale przede wszystkim głosu praktyków, którzy najlepiej znają specyfikę pracy przy łóżku pacjenta.

Zawód pielęgniarki/położnej od dawna należy do grupy profesji o wysokim obciążeniu fizycznym, emocjonalnym i poznawczym. Jednocześnie, pielęgniarki/położne są kluczowym filarem systemów ochrony zdrowia, zwłaszcza w obliczu starzejącego się społeczeństwa i rosnącego zapotrzebowania na opiekę długoterminową. W tym kontekście coraz więcej badań i raportów wskazuje, że odpowiednio zaprojektowana i wdrożona technologia może wspierać, a nie zastępować personel medyczny.

Automatyzacja w praktyce

Praktyczne zastosowanie robotów w środowisku pielęgniarskim obejmuje wiele obszarów. Przykładami są roboty TUG i HOMER firmy Aethon, które wspierają personel w zadaniach logistycznych. TUG transportuje leki, posiłki, dokumentację medyczną i próbki laboratoryjne, posługując się mapami 3D i laserową nawigacją. HOMER z kolei zarządza sprzętem medycznym dzięki technologii RFID. Tego typu rozwiązania nie tylko przyspieszają wykonywanie zadań, ale też minimalizują błędy logistyczne i umożliwiają lepsze zarządzanie czasem pracy personelu.

Innym przykładem jest SpeciMinder – robot autonomicznie transportujący próbki do laboratorium. W kontekście procedur inwazyjnych warto przytoczyć robota Bloodbot, który wykonuje precyzyjne wkłucia dożylne. Jest on w stanie rozpoznawać naczynia krwionośne z dużą dokładnością, a dzięki czujnikom siły minimalizuje ryzyko przebicia żyły, co szczególnie ważne w opiece nad pacjentami pediatrycznymi czy z trudnym dostępem żylnym.

Wsparcie psychospołeczne

Technologia w pielęgniarstwie nie ogranicza się wyłącznie do aspektów fizycznych. Coraz większą uwagę przykłada się do tzw. robotów społecznych i terapeutycznych. Robot Clara to przykład asystenta pielęgniarskiego, który wykonuje proste badania (np. pomiar ciśnienia, spirometrię), identyfikuje pacjentów i komunikuje się z nimi w prosty sposób, co sprzyja samodzielności chorych i odciąża personel.

Wyjątkowym przykładem jest Paro – interaktywny robot-foka, wykorzystywany w terapii osób starszych, z otępieniem, dzieci, czy pacjentów niepełnosprawnych. Badania wykazały, że Paro aktywizuje pacjentów emocjonalnie i poznawczo, zmniejsza stres i pobudza instynkty opiekuńcze. Reaguje na dotyk, dźwięk i światło, a jego zachowanie zmienia się w zależności od relacji z użytkownikiem. Paro nie tylko wywołuje emocje, ale też służy jako mediator w relacji pacjent–terapeuta–opieka, zachęcając do komunikacji i interakcji.

Wyzwania etyczne i teoretyczne

Jak wskazuje Soriano i in. (2022), wdrażanie technologii w pielęgniarstwie rodzi pytania o granice automatyzacji i miejsce pielęgniarki w przyszłym modelu opieki. Zgodnie z teorią Locsina, technologia i troska (caring science) nie są przeciwieństwami, lecz mogą współistnieć. Technologia, rozumiana jako partner, powinna wspierać pielęgniarkę w realizacji zadań i tworzeniu warunków do pełnego kontaktu z pacjentem.

Jednak, by to było możliwe, konieczne jest zaangażowanie pielęgniarek w proces projektowania, testowania i wdrażania rozwiązań technologicznych. Jeśli głos pielęgniarski nie zostanie wysłuchany, istnieje ryzyko, że narzędzia te nie będą adekwatne do realnych potrzeb praktyki klinicznej – co może prowadzić do frustracji, błędów i pogorszenia jakości opieki.

Społeczno-ekonomiczne znaczenie robotyki w opiece

Obecnie wiele krajów zmaga się z poważnym niedoborem kadry pielęgniarskiej. Według WHO do 2030 roku na świecie może zabraknąć ponad 9 milionów pielęgniarek i położnych. Ten niedobór skutkuje przeciążeniem pracą, wypaleniem zawodowym, a nawet wzrostem śmiertelności pacjentów. W tym kontekście automatyzacja zadań administracyjnych i logistycznych jest nie tyle nowinką technologiczną, ile strategiczną koniecznością pozwalającą utrzymać jakość i bezpieczeństwo opieki.

Warto też podkreślić, że rozwój robotyki w opiece wymaga nowej infrastruktury, szkoleń i ujednolicenia procedur. Inwestycje w technologię muszą być skorelowane z inwestycją w człowieka w kompetencje, komunikację i nowe modele współpracy.

Roboty w pielęgniarstwie nie są przyszłością, one już są obecne. Od maszyn transportujących leki, przez roboty diagnostyczne, aż po terapeutyczne „foki”, technologia wspiera opiekę w wielu wymiarach. Ale to pielęgniarki/położne dzięki swojej wiedzy, doświadczeniu i bliskiej relacji z pacjentem powinny mieć wpływ na to, jak ta technologia jest wykorzystywana.

Wprowadzanie innowacji w opiece zdrowotnej szczególnie tych dotyczących pielęgniarstwa to proces wymagający czasu, zaangażowania i otwartości na zmianę. Jednak to właśnie ten proces jest esencją rozwoju medycyny. Integracja technologii z codzienną praktyką pielęgniarską to nie rezygnacja z humanizmu, ale szansa na jego wzmocnienie.

Ostatecznie, to nie roboty będą decydować o jakości opieki, ale ludzie, którzy nauczą się z nich korzystać mądrze – z myślą o pacjencie, z szacunkiem do zawodu i w trosce o dobro wspólne.

Materiały źródłowe:

• Soriano GP, Yasuhara Y, Ito H, Matsumoto K, Osaka K, Kai Y, Locsin R, Schoenhofer S, Tanioka T. Robots and Robotics in Nursing. Healthcare (Basel). 2022 Aug 18;10(8):1571. doi: 10.3390/healthcare10081571. PMID: 36011228; PMCID: PMC9407759.

• Blechar, Łukasz, and Patrycja Zalewska. "The role of robots in the improving work of nurses" Pielegniarstwo XXI wieku / Nursing in the 21st Century, vol. 18, no. 3, Sciendo, 2019, pp. 174-182. https://doi.org/10.2478/pielxxiw-2019-0026

• Ibuki T, Ibuki A, Nakazawa E. Possibilities and ethical issues of entrusting nursing tasks to robots and artificial intelligence. Nurs Ethics. 2024 Sep;31(6):1010-1020. doi: 10.1177/09697330221149094. Epub 2023 Jun 12. PMID: 37306294; PMCID: PMC11437727.
  

Autor: Dr n. o zdr. Magdalena Korżyńska-Piętas, Prof. UM