Czy pielęgniarki powinny mieć więcej kompetencji? Fakty i mity o rozszerzonym zakresie praktyki

Postępujące zmiany w systemach ochrony zdrowia – związane ze starzeniem się społeczeństw, wzrostem liczby chorób przewlekłych i niedoborami lekarzy – skłaniają do poszukiwania nowych rozwiązań organizacyjnych. W coraz większej liczbie krajów pielęgniarki przejmują więcej zadań diagnostycznych, terapeutycznych i edukacyjnych, co pozwala lepiej odpowiadać na zmieniające się potrzeby zdrowotne. Pomimo dowodów na skuteczność takiego modelu pojawiają się także kontrowersje i wątpliwości.

Celem niniejszego artykułu jest zestawienie najczęściej pojawiających się mitów i faktów dotyczących poszerzonych uprawnień pielęgniarek, aby pomóc lepiej zrozumieć potencjał i ograniczenia tego rozwiązania.

Mit 1: „Większy zakres uprawnień pielęgniarek to mniej bezpieczna opieka”
Fakt: Badania przeprowadzone m.in. w Wielkiej Brytanii (Casey i in., 2022) i Szwecji (Svensson i Johansson, 2019) dowodzą, że pielęgniarki z poszerzonym zakresem kompetencji zapewniają opiekę na tym samym, a często wyższym poziomie niż lekarze pierwszego kontaktu. Wynika to z intensywnego przygotowania, wdrażania ścieżek certyfikacji i rygorystycznej kontroli jakości. „Wdrażanie ścieżek certyfikacji” oznacza wprowadzanie formalnych procedur potwierdzających kwalifikacje pielęgniarek do wykonywania konkretnych, rozszerzonych zadań. Obejmuje to zarówno ukończenie specjalistycznych kursów i studiów podyplomowych, jak i pomyślne zaliczenie egzaminów praktycznych i teoretycznych. „Rygorystyczna kontrola jakości” to natomiast system regularnych audytów, ewaluacji i superwizji, który zapewnia, że pielęgniarki utrzymują najwyższy standard świadczonych usług i stale aktualizują swoją wiedzę. Badane zespoły pielęgniarsko-lekarskie wyróżniały się niższą liczbą błędów i wyższym stopniem satysfakcji pacjentów, głównie dzięki zwiększonej dostępności i lepszemu zrozumieniu potrzeb pacjentów przewlekle chorych.

Mit 2: „Większy zakres praktyki pielęgniarki ograniczy rolę lekarzy”
Fakt: Doświadczenia Kanady, Wielkiej Brytanii i Australii jednoznacznie wskazują, że poszerzenie uprawnień pielęgniarek pozwala lekarzom skupić się na diagnostyce i leczeniu trudnych przypadków, a pielęgniarkom przejąć role mniej skomplikowane, lecz równie ważne (McMenamin i in., 2023). Powstaje dzięki temu nowy, efektywniejszy model współpracy oparty na partnerstwie, którego efektem jest zwiększona dostępność opieki i wyższy poziom satysfakcji zarówno pacjentów, jak i personelu. Wyniki te mają bezpośredni wpływ na lepszą koordynację i zarządzanie procesami terapeutycznymi.

Mit 3: „Pielęgniarki z rozszerzonymi uprawnieniami zastąpią lekarzy”
Fakt: Pielęgniarki z poszerzonym zakresem kompetencji nie zastępują lekarzy, lecz uzupełniają ich rolę. Badania prowadzone m.in. w Kanadzie (Donald i in., 2020) i Nowej Zelandii (Wilkinson i in., 2021) pokazały, że wprowadzanie pielęgniarek o rozszerzonych uprawnieniach poprawia efektywność zespołów terapeutycznych. Pomaga rozdzielić zadania tak, aby każdy profesjonalista medyczny mógł skupić się na tym, w czym jest najlepszy — lekarz na diagnostyce skomplikowanych przypadków i rozwoju strategii leczenia, a pielęgniarka na kompleksowej edukacji, kontroli przewlekłych chorób i zapewnianiu ciągłości opieki. Efektem takiej współpracy jest krótszy czas oczekiwania na pomoc, lepsza koordynacja opieki i wyższy poziom satysfakcji zarówno pacjentów, jak i personelu.

Mit 4: „Polski system ochrony zdrowia jest zbyt skomplikowany, aby wdrożyć zmiany”
Fakt: Choć wdrażanie rozszerzonych uprawnień wymaga zmian prawnych i organizacyjnych, przykłady Szwecji, Nowej Zelandii i Irlandii dowodzą, że można to robić etapami poprzez wdrażanie pilotażowych rozwiązań i ścisłą ewaluację ich rezultatów. Takie podejście daje możliwość adaptacji do specyfiki danego kraju, pozwala minimalizować ryzyko i daje pole do szerokich konsultacji społecznych i profesjonalnych. Polska może skorzystać z tych dobrych praktyk poprzez stopniowe wdrażanie nowych rozwiązań, intensywne szkolenia i modyfikację programów edukacyjnych.

Mit 5: „Pacjenci nie chcą być leczeni przez pielęgniarki”
Fakt: Wyniki licznych badań (McMenamin i in., 2023; WHO, 2020) dowodzą, że pacjenci wysoko cenią profesjonalizm, dostępność i cierpliwość pielęgniarek, które przejmują nowe role w opiece zdrowotnej. Zwłaszcza w przypadku chorób przewlekłych i edukacji zdrowotnej satysfakcja pacjentów pozostaje na wysokim, a często wyższym niż dotąd, poziomie. Pacjenci doceniają kompleksowe podejście, lepszy dostęp do wiedzy i fachowe porady dotyczące stylu życia i profilaktyki zdrowotnej. Badania dowodzą także, że pielęgniarki mają szczególną umiejętność budowania relacji z pacjentami, co zwiększa efektywność terapii.

Mit 6: „Pielęgniarki nie mają odpowiednich kwalifikacji”
Fakt: Współczesne programy kształcenia pielęgniarek znacznie wykraczają poza podstawowe umiejętności i mają charakter wieloetapowy, zapewniając szeroką i nowoczesną ścieżkę rozwoju zawodowego. W Polsce studia pierwszego i drugiego stopnia, a także liczne kursy specjalistyczne i szkolenia podyplomowe, pozwalają przygotować pielęgniarki do rozbudowanych ról diagnostycznych, edukacyjnych, terapeutycznych i koordynujących. Polskie pielęgniarki coraz częściej kontynuują kształcenie na poziomie akademickim, zdobywając tytuły magistra, a także specjalizacje, które pozwalają im profesjonalnie zarządzać opieką nad przewlekle chorymi i realizować samodzielne zadania w zespołach terapeutycznych. Wyniki licznych badań (np. Casey i in., 2022) potwierdzają, że pielęgniarki po odpowiednim przeszkoleniu i uzyskaniu uprawnień mogą bezpiecznie i skutecznie przejmować role wykraczające poza typowy „tradycyjny” zakres, zapewniając wysoką jakość, dostępność i kompleksowość usług zdrowotnych. To profesjonalne przygotowanie daje solidne podstawy do rozwoju nowych ścieżek kariery i zwiększania prestiżu zawodu, a także budowania nowoczesnego, efektywnego systemu ochrony zdrowia.

Większy zakres kompetencji pielęgniarek to trend, który znajduje potwierdzenie w badaniach, praktyce i strategiach rozwoju ochrony zdrowia na całym świecie. Polskie pielęgniarki mają potencjał, aby przejąć więcej zadań diagnostycznych, terapeutycznych i edukacyjnych, a tym samym zwiększyć efektywność i dostępność systemu opieki zdrowotnej. Kluczowe jest jednak, aby zmiany wdrażać w sposób przemyślany, oparty na dowodach i dobrych praktykach, z poszanowaniem zarówno profesjonalnych standardów, jak i ograniczeń legislacyjnych. To wyzwanie, ale także ogromna szansa – zarówno dla pielęgniarek, jak i całego systemu ochrony zdrowia.

Materiały źródłowe:

• Casey A, Fealy G, Kennedy C, McNamara A. Advanced nursing practice in the Irish context: Challenges and opportunities. J Adv Nurs. 2022;78(9):2563–2573.

• Lizarondo L, Morsillo A, Neshat N, Keshavarz A, McInnes E. The effectiveness of nurse prescribing in primary care settings: A systematic review and meta-analysis. Int J Nurs Stud. 2018;79:72–84.

• McMenamin R, Condon L, Barry M, Cullen W. Nurse-led care in chronic disease management: A review of patient outcomes and cost effectiveness. BMC Health Serv Res. 2023;23(1):1–12.

• Svensson J, Johansson E. Nurse prescribing and patient outcomes in Sweden: A review. Scand J Prim Health Care. 2019;37(1):34–40.

• World Health Organization. Expanding nursing roles for universal health coverage. Geneva: WHO; 2020.

• Donald F, MartinMisener R, BryantLukosius D, Kilpatrick K, Carter N, Kaasalainen S, et al. The role of nurse practitioners in primary care. Can Fam Physician. 2020;66(9):646–652.

• Wilkinson A, Carey N, Donaldson A. Expanding the role of nurses in chronic disease management: A New Zealand case study. Int J Nurs Stud. 2021;114:103839.

Autor: Agata Kucharska - Bartocha