Dlaczego nadwaga jest powszechna wśród pielęgniarek i jak to naprawić?

Pielęgniarki – strażniczki zdrowia swoich pacjentów – paradoksalnie same zmagają się z wyzwaniami zdrowotnymi, takimi jak nadwaga i otyłość. Choć dbają o zdrowie innych, nie zawsze mają warunki, by z równą troską zadbać o własne.

Liczne badania potwierdzają, że nadmierna masa ciała wśród personelu pielęgniarskiego to zjawisko narastające – i to nie tylko w Polsce, ale również globalnie. Według metaanalizy autorstwa Chen H-C, Lim T i Ivy N (2021), pielęgniarki częściej niż inne grupy zawodowe zmagają się z nadwagą i otyłością. W niektórych badaniach nawet ponad 80% ankietowanych miało BMI powyżej normy. Średnio – 54,2%. Dane z Polski są podobne: w jednym z regionalnych badań aż 58% badanych pielęgniarek miało nadwagę lub otyłość.

Skąd bierze się ten paradoks?

1. Tryb pracy utrudniający troskę o siebie

Pielęgniarki należą do grupy zawodowej szczególnie narażonej na zaburzenia rytmu dobowego i chroniczne zmęczenie. System pracy zmianowej, w tym dyżury nocne, praca w święta i weekendy, a także konieczność podejmowania dodatkowych etatów, znacząco wpływają na zdrowie fizyczne i psychiczne. Według jednego z badań aż 62,8% pielęgniarek w Polsce pracuje w więcej niż jednym miejscu, co oznacza realny deficyt czasu na odpoczynek, sen i własne potrzeby zdrowotne. Chroniczne niewyspanie zaburza gospodarkę hormonalną – m.in. zwiększa poziom greliny (hormonu głodu) i obniża poziom leptyny (hormonu sytości), co prowadzi do większego apetytu i częstszego sięgania po wysokoenergetyczne przekąski. Wyczerpanie fizyczne i psychiczne obniża też motywację do planowania posiłków czy podejmowania aktywności fizycznej.

2. Nieregularne posiłki i szybkie przekąski

Mimo wysokiej świadomości zdrowotnej, pielęgniarki często nie mają warunków, by jeść regularnie i zdrowo. W polskich badaniach tylko połowa z nich deklaruje spożywanie trzech pełnych posiłków dziennie. W praktyce wiele pielęgniarek sięga po łatwo dostępne przekąski – batoniki, drożdżówki, fast foody czy słodzone napoje – które są szybkie w przygotowaniu i łatwe do zjedzenia „w biegu”. To efekt nie tylko braku czasu, ale także niewystarczającego zaplecza socjalnego w wielu placówkach. Brak lodówki, mikrofalówki czy przestrzeni do spokojnego zjedzenia posiłku skutecznie zniechęca do przynoszenia domowych dań i wspiera nawyk „jedzenia czegokolwiek”. Z czasem nieregularne odżywianie się i nadmiar kalorii z przekąsek przekładają się na zwiększenie masy ciała, a jednocześnie pogłębiają uczucie zmęczenia i osłabienia organizmu.

3. Zbyt mało ruchu – nie z powodu braku wiedzy, lecz sił

Pielęgniarki przez wiele godzin w ciągu dnia wykonują pracę fizyczną – są w ciągłym ruchu, dźwigają pacjentów, schylają się, wykonują powtarzalne czynności. Jednak ten typ aktywności, choć intensywny, nie zastępuje regularnej, celowej aktywności fizycznej, która poprawia metabolizm, zdrowie układu krążenia czy wspiera redukcję masy ciała. Po wielogodzinnym dyżurze, często bez przerwy, trudno znaleźć energię na spacer, siłownię czy basen. Organizm domaga się raczej odpoczynku i regeneracji. W takich warunkach nawet osoby znające wartość ruchu nie są w stanie utrzymać go jako regularnego nawyku. W badaniach tylko 20% pielęgniarek w Polsce promuje aktywność fizyczną w swoim otoczeniu, co może świadczyć o tym, że nawet jeśli cenią ruch – same nie mają warunków, by uczynić go częścią codzienności.

4. Stres i odpowiedzialność wpływają na wybory zdrowotne

Zawód pielęgniarki wiąże się z ogromną odpowiedzialnością – za zdrowie, bezpieczeństwo, a czasem i życie pacjentów. Codzienny kontakt z cierpieniem, presją czasu, niedoborami kadrowymi czy konfliktem z personelem może prowadzić do przewlekłego stresu. Wysoki poziom kortyzolu (hormonu stresu) wpływa negatywnie na metabolizm, sprzyja gromadzeniu tkanki tłuszczowej – zwłaszcza w okolicach brzucha – oraz zwiększa skłonność do tzw. jedzenia emocjonalnego. W trudnych momentach łatwo sięgnąć po „nagrodę” w postaci słodkiego batonika czy ulubionej przekąski – to naturalna reakcja organizmu szukającego ukojenia. W dłuższej perspektywie takie nawyki utrwalają się, prowadząc do niekontrolowanego przyrostu masy ciała – mimo wiedzy i chęci zmiany. Dodatkowo osoby pracujące pod dużą presją rzadziej korzystają z pomocy psychologicznej, bo często nie mają na to czasu lub uważają, że „powinny sobie radzić same”.

Co możemy z tym zrobić?

Przede wszystkim – zacząć mówić o tym otwarcie i bez wstydu, traktując temat zdrowia personelu z taką samą troską, jak zdrowie pacjentów. Zmiany mogą zacząć się od małych kroków – ale potrzebne są także działania systemowe.

✔️ Na poziomie indywidualnym:

• planowanie posiłków – nawet prosty plan na tydzień może ograniczyć sięganie po przekąski „na szybko”;

• krótkie formy aktywności – nawet 15 minut dziennie, ale regularnie;

• sen jako priorytet – chronienie czasu na regenerację może być kluczowe dla utrzymania prawidłowej masy ciała;

• wsparcie psychiczne – rozmowa z psychologiem, warsztaty radzenia sobie ze stresem, grupy wsparcia.

✔️ Na poziomie instytucji i systemu:

• lepsze warunki socjalne w pracy – dostęp do zdrowych posiłków, lodówki, mikrofalówki, miejsca do zjedzenia,

• programy profilaktyczne dla personelu – badania profilaktyczne, warsztaty, wspólne inicjatywy zdrowotne,

• zmniejszenie presji wieloetatowości – np. przez godziwe wynagrodzenia lub rotacje dyżurowe ograniczające przemęczenie.

Nadmierna masa ciała wśród pielęgniarek to złożone zjawisko, zakorzenione nie tylko w indywidualnych wyborach, ale przede wszystkim w realiach zawodowych, które nie sprzyjają dbaniu o siebie. Praca zmianowa, wieloetatowość, chroniczne zmęczenie, stres i brak czasu to czynniki, które skutecznie utrudniają prowadzenie zdrowego stylu życia – mimo wiedzy i dobrych chęci.

Zrozumienie tego mechanizmu to pierwszy krok do zmiany. Nie chodzi o szukanie winnych, lecz o budowanie przestrzeni, w której troska o zdrowie pielęgniarek stanie się równie ważna, jak troska, którą na co dzień otaczają swoich pacjentów. Wspólne działanie – zarówno ze strony systemu, jak i samych środowisk zawodowych – może sprawić, że zdrowie personelu stanie się jednym z filarów dobrze funkcjonującej opieki zdrowotnej.

Materiały źródłowe:

• Chen H-C., Lim T., Ivy N. (2021). Prevalence and risk factors of overweight and obesity among nurses: a systematic review. International Nursing Review, 68(2), 234–243.

• World Health Organization. (2020). Obesity and overweight – Fact sheet. Retrieved from: https://www.who.int

• Zaprutko T., Kopciuch D., Kus K., et al. (2018). Obesity and stress among nurses: a cross-sectional study in Poland. Journal of Clinical Nursing, 27(21–22), 4100–4108.