Krótka kaniula – czas na zmianę? Co mówią najnowsze zalecenia

W praktyce pielęgniarskiej często pojawia się pytanie, jak długo można bezpiecznie utrzymywać krótką kaniulę obwodową. Przez lata obowiązywało powszechne zalecenie, aby wymieniać ją rutynowo co 72–96 godzin. Jednak najnowsze badania i wytyczne pokazują, że takie podejście może być przestarzałe, a decyzje o utrzymaniu kaniuli powinny opierać się na ocenie klinicznej pacjenta.

Skąd wzięło się zalecenie 72–96 godzin?

Zalecenie wymiany kaniuli obwodowej co 72–96 godzin wywodzi się przede wszystkim z międzynarodowych wytycznych, które przez wiele lat stanowiły podstawę bezpiecznej praktyki klinicznej. Jednym z najważniejszych dokumentów były wytyczne Centers for Disease Control and Prevention (CDC) z 2011 roku, w których rekomendowano rutynową wymianę krótkich kaniul co 3–4 dni, aby ograniczyć ryzyko zakażeń związanych z dostępem naczyniowym. Podobne stanowisko prezentował brytyjski National Institute for Health and Care Excellence (NICE), którego wcześniejsze zalecenia także sugerowały wymianę kaniuli w tym czasie. W Europie zalecenia te były powszechnie adaptowane przez wiele krajów, w tym także Polskę. Na poziomie krajowym, Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie oraz liczne polskie placówki medyczne, opierając się na tych międzynarodowych standardach oraz własnym doświadczeniu klinicznym, przyjmowały 72–96 godzin jako maksymalny, bezpieczny czas utrzymywania krótkiej kaniuli obwodowej. Rutynowa wymiana kaniuli w określonym terminie – zgodnie z ówczesnym stanem wiedzy - pomagała zmniejszyć ryzyko zakażeń, zapalenia żyły i powikłań mechanicznych.

Nowe rekomendacje – zmiana podejścia:

W ostatnich latach podejście do utrzymywania krótkich kaniul obwodowych uległo zmianie. Zwrócono uwagę na fakt, że rutynowa wymiana kaniul powoduje powstanie kolejnych wrót infekcji, nasila stres pacjenta. W świetle analiz przeprowadzanych w podmiotach leczniczych nie stwierdzano różnic w odsetku zdarzeń niepożądanych w sytuacjach rutynowej wymiany kaniuli i bez niej. Żaden producent nie wskazuje czasu jaki kaniula może pozostać w naczyniu bez pojawienia się np. zmian zapalnych. Zbyt dużo czynników wpływa na czas utrzymania kaniuli w naczyniu. Trzeba tu wymienić jakość wykonania realizowanej procedury kaniulacji, wiek i stan zdrowia pacjenta, tryb utrzymania drożności wkłucia, stabilność kaniuli i inne.

Informacje o braku wskazań do rutynowej zmiany kaniuli pojawiały się w literaturze przedmiotu na początku II – giej dekady lak dwutysięcznych. Podkreślają, że decyzja o wymianie kaniuli powinna opierać się na ocenie klinicznej pacjenta, a nie na sztywno ustalonym limicie czasowym. Zaleca się usunięcie kaniuli jedynie w sytuacjach, gdy pojawią się objawy zapalenia lub innych powikłań, gdy nie ma wskazań do stosowania wkłucia obwodowego, lub gdy kaniula nie była używana przez ponad 24 godziny. Takie indywidualne podejście pozwala ograniczyć liczbę zbędnych wkłuć, poprawić komfort pacjenta oraz zmniejszyć ryzyko powikłań.

Decyzja kliniczna jako podstawa działania

Kluczowym elementem w ocenie konieczności wymiany kaniuli jest stosowanie narzędzi oceny klinicznej, takich jak skala Visual Infusion Phlebitis Score (VIP). Skala ta pozwala na systematyczną ocenę miejsca wkłucia pod kątem występowania bólu, zaczerwienienia, obrzęku czy innych objawów zapalenia żyły. Na jej podstawie personel medyczny może podjąć świadomą decyzję o konieczności usunięcia kaniuli. Ponadto kaniulę usuwa się także w sytuacjach, gdy nie jest ona już potrzebna w planie terapii lub gdy pozostaje nieużywana przez okres przekraczający 24 godziny. Prostą w użyciu, jest pięciostopniowa skala Baxtera, będąca często załącznikiem do procedury kaniulacji.

Podsumowanie

Tradycyjne zalecenie rutynowej wymiany krótkiej kaniuli co 72–96 godzin, rekomendowane m.in. przez CDC, NICE i Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie, przez długi czas było podstawą bezpiecznej praktyki klinicznej. Jednak współczesne badania i wytyczne wskazują na potrzebę indywidualnej oceny pacjenta oraz stanu wkłucia, a nie sztywnego przestrzegania limitu czasowego. Podejście to pozwala zmniejszyć liczbę niepotrzebnych wkłuć, zwiększa komfort pacjenta i może ograniczyć ryzyko powikłań. W praktyce pielęgniarskiej kluczowa pozostaje uważna obserwacja oraz stosowanie narzędzi oceny klinicznej.

Skala Baxtera

0 PUNKTÓW

OBJAWY:

Brak bólu w miejscu założonego wkłucia, zaczerwienienia, stwardnienia, brak wyczuwalnego powrózka żylnego

UWAGI/ZALECENIA-Nie stwierdza się zapalenia żył.

• Obserwacja kaniuli.

• Dane z obserwacji powinny być odnotowane w karcie obserwacji.

1 PUNKT

OBJAWY:

Stwierdzenie co najmniej jednego z niżej wymienionych objawów:

• słaby ból w okolicy wkłucia

• lekkie zaczerwienienie w okolicy wkłucia

UWAGI/ZALECENIA- Prawdopodobieństwo pierwszych objawów zapalenia żył.

• Obserwacja miejsca wkłucia/ ewentualna decyzja o usunięciu wkłucia

2 PUNKTY

OBJAWY:

Stwierdzenie co najmniej dwóch z niżej wymienionych objawów:

• ból w okolicy miejsca wkłucia

• zaczerwienienie

• niewielki obrzęk

UWAGI/ZALECENIA- Wczesne stadium zapalenia żyły

• Zmienić miejsce wkłucia

3 PUNKTY

OBJAWY:

Stwierdzenie następujących objawów:

• ból żyły wzdłuż kaniuli, zaczerwienienie, obrzęk

• stwardnienie w okolicy miejsca wkłucia

UWAGI/ZALECENIA- Zapalenie żyły

• Zmienić miejsce wkłucia

4 PUNKTY

OBJAWY:

Stwierdzenie następujących objawów nasilających się:

• ból żyły na całej długości kaniuli,

• zaczerwienienie, obrzęk

• wyczuwalne palpacyjnie stwardnienie żyły poza końcówką kaniuli

UWAGI/ZALECENIA- Zaawansowane stadium zapalenia żyły lub początek zakrzepowego zapalenia żyły

• Zmienić miejsce wkłucia

5 PUNKTÓW

OBJAWY:

Stwierdzenie następujących objawów nasilających się:

• ból żyły na całej długości kaniuli

• zaczerwienienie, obrzęk

• twardy naciek w okolicy wkłucia

• namacalne stwardnienie żyły poza końcówką kaniuli

• gorączka

UWAGI/ZALECENIA- Zaawansowane stadium zakrzepowego zapalenia żyły

• Należy zaprzestać podawania dożylnie płynów i leków

• Zmienić miejsce wkłucia

Autor: Agata Kucharska-Bartocha

Recenzent: mgr Maria Budnik-Szymoniuk

ŹRÓDŁA:

• A. Panadero, G. Iohom, J. Taj, N. Mackay, G. ShortenA dedicated intravenous cannula for postoperative use Effect on incidence and severity of phlebitis. LINK

• Baxter Healthcare Ltd. Principles and Practice of I V Therapy. Compton, UK: Baxter Healthcare Ltd, 1988.

• Elżbieta Benedysiuk, Katarzyna Wójtowicz, Standard pielęgnacji dostępu naczyniowego jako narzędzie monitorowania infekcji łożyska naczyniowego. LINK