Mężczyźni w pielęgniarstwie – między statystyką, stereotypem a zmianą systemową

Choć pielęgniarstwo to profesja wymagająca wysokich kompetencji, odpowiedzialności i zaangażowania, w polskich realiach wciąż kojarzona jest niemal wyłącznie z kobietami. Mężczyźni, którzy decydują się na tę ścieżkę kariery, pozostają w mniejszości i często zmagają się z barierami społecznymi, językowymi i systemowymi. Niewielki odsetek mężczyzn w zawodzie nie tylko wpływa na ich widoczność, ale też podtrzymuje stereotypowy obraz pielęgniarstwa jako „kobiecego” zajęcia. Tymczasem w wielu krajach udział mężczyzn w tej profesji jest znacznie wyższy, a aktywne działania na rzecz zmiany wizerunku zawodu przynoszą wymierne efekty. Co stoi na przeszkodzie w Polsce? Jakie czynniki mogłyby pomóc w przełamaniu tego schematu? I czego możemy nauczyć się, obserwując zagraniczne doświadczenia?

Statystyki: powolny wzrost, niska reprezentacja

Z danych Naczelnej Izby Pielęgniarek i Położnych (NIPIP) wynika, że na koniec 2024 roku w Polsce prawo wykonywania zawodu pielęgniarki lub pielęgniarza miało:

• 315 456 kobiet,

• 10 554 mężczyzn.

Mężczyźni stanowili tym samym ok. 3,24% ogółu tej grupy zawodowej. Jeszcze w 2022 roku było ich tylko 8 848, co oznacza wzrost o niemal 20% w dwa lata. Pomimo tego trendu wzrostowego, udział mężczyzn pozostaje wyraźnie niski. W grupie aktywnie pracujących pielęgniarek i pielęgniarzy (czyli realnie wykonujących zawód przy pacjencie) udział mężczyzn również oscyluje wokół 3%.

Bariery językowe i systemowe – "pielęgniarka" dla wszystkich?

Jednym z podstawowych problemów napotykanych przez mężczyzn w pielęgniarstwie jest brak adekwatnego nazewnictwa. W języku polskim dominuje żeńska forma „pielęgniarka”, która bywa stosowana również w odniesieniu do mężczyzn – co może być postrzegane jako nieprofesjonalne lub nawet obraźliwe. Wielu studentów pielęgniarstwa w Polsce - mężczyzn, na początku edukacji doświadcza symbolicznego wykluczenia – m.in. poprzez zwracanie się do grupy określeniami typu „dziewczęta”, „koleżanki”, czy używanie wyłącznie żeńskich końcówek. W ogłoszeniach publikowanych na popularnych portalach rekrutacyjnych, można coraz częściej zauważyć formę „pielęgniarz/pielęgniarka”, co wskazuje na powolną zmianę świadomości i próbę dostosowania języka do realiów zawodu wykonywanego także przez mężczyzn.

Choć forma „pielęgniarz” istnieje i w ostatnich latach coraz częściej pojawia się w ogłoszeniach o pracę, to w dokumentach formalnych, w tym w aktach prawnych, nadal używana jest wyłącznie forma „pielęgniarka”. Taka niespójność językowa wpływa negatywnie na percepcję zawodu jako „kobiecego”, a co za tym idzie – może zniechęcać mężczyzn do wyboru tej ścieżki kariery. Brak oficjalnego, jednoznacznego uregulowania męskiej formy zawodu w przepisach i rekomendacjach dodatkowo podtrzymuje stereotypowy wizerunek pielęgniarstwa.

Kultura popularna i stereotypy – pielęgniarz jako postać „nie na miejscu”

Jednym z kluczowych czynników utrwalających stereotyp mężczyzny jako kogoś „nietypowego” w roli pielęgniarza jest sposób, w jaki przedstawiany jest on w filmach i serialach popularnych w Polsce. Produkcje rozrywkowe nie tylko odzwierciedlają społeczne uprzedzenia, lecz także często je wzmacniają, prezentując pielęgniarza jako karykaturalną lub budzącą rozbawienie postać. W polskim serialu „Na dobre i na złe”, który od 1999 roku nieprzerwanie gości na antenie, pielęgniarze pojawiali się rzadko i głównie w rolach epizodycznych. W początkowych sezonach, gdy na ekranie pojawiał się męski pielęgniarz (np. grany przez Michała Milowicza w roli Grzegorza), scenariusz często podkreślał jego odmienność na tle żeńskiego personelu. Podkreślano zdziwienie pacjentów czy innych bohaterów, a sytuacje te nierzadko służyły jako pretekst do humorystycznych wątków. Męski pielęgniarz przedstawiany był jako postać „niepasująca” do środowiska, co utrwalało stereotyp pielęgniarstwa jako wyłącznie kobiecej profesji.

Jeszcze bardziej przerysowany obraz można znaleźć w serialu komediowym „Daleko od noszy” (2003–2011), który opierał się na gagach z życia fikcyjnego szpitala. Jeśli w odcinkach pojawiał się pielęgniarz, był on przedstawiany w sposób karykaturalny: niezdarny, przesadnie wrażliwy lub zniewieściały, a obecność mężczyzny w tej roli stanowiła dodatkowy element humoru. Serial wykorzystywał stereotyp „niemęskości” pielęgniarza jako jedno ze źródeł żartów, co utrwalało wśród widzów przekonanie, że pielęgniarz jest kimś „nie na miejscu”.

Równie wyraźny przykład pochodzi z amerykańskiego filmu „Poznaj moich rodziców” („Meet the Parents”, 2000), który w Polsce cieszył się dużą popularnością. Główny bohater, Greg Focker (Ben Stiller), jest pielęgniarzem, co stanowi jeden z głównych motywów komizmu. Rodzina jego narzeczonej otwarcie wyśmiewa jego zawód jako „niemęski” i niegodny poważania, a przyszły teść nieustannie porównuje go do lekarzy, sugerując, że praca pielęgniarza jest zawodem „dla kobiet”. Choć film jest komedią, wyraźnie pokazuje, że mężczyzna w roli pielęgniarza budzi zdziwienie i jest traktowany jako ktoś, kto wybrał „dziwną” ścieżkę kariery.

Takie przedstawienia męskich pielęgniarek w popularnych produkcjach – zarówno polskich, jak i zagranicznych – nie pozostają bez wpływu na odbiorców. Powielają one przekaz, że pielęgniarstwo jest zawodem zarezerwowanym dla kobiet, a mężczyzna w tej roli stanowi wyjątek, który automatycznie staje się obiektem żartów lub sensacji. W efekcie kultura popularna nie tylko odzwierciedla stereotypy, ale też je utrwala, utrudniając zmianę społecznego postrzegania pielęgniarstwa jako profesji otwartej dla obu płci.

Nowoczesne wzorce – pielęgniarstwo jako zawód dla każdego

Choć w wielu produkcjach filmowych i telewizyjnych mężczyzna w roli pielęgniarza bywa przedstawiany w sposób prześmiewczy lub traktowany jako ciekawostka, można wskazać także przykłady seriali, które pokazują pielęgniarstwo jako zawód otwarty na obie płcie i prezentują męskich pielęgniarzy w sposób neutralny.

W popularnym serialu medycznym „Chirurdzy” (Grey’s Anatomy) od pierwszych sezonów pojawiają się pielęgniarze płci męskiej, którzy są integralną częścią zespołu szpitalnego. Choć nie odgrywają głównych ról, są przedstawiani profesjonalnie i bez podkreślania „nietypowości” ich obecności. Widzowie obserwują ich kompetencje, relacje z lekarzami i pacjentami, a scenarzyści nie wykorzystują ich płci jako źródła żartów czy kontrowersji. Takie przedstawienie pielęgniarzy w jednym z najpopularniejszych seriali medycznych na świecie pomaga normalizować wizerunek pielęgniarstwa jako zawodu dla każdego, niezależnie od płci.

Podobne podejście można zauważyć w serialu „New Amsterdam”, który od 2018 roku zdobył dużą popularność również w Polsce. Produkcja ta skupia się na pracy nowojorskiego szpitala publicznego i w realistyczny sposób ukazuje funkcjonowanie zespołów medycznych. Wśród bohaterów drugoplanowych pojawiają się pielęgniarze-mężczyźni, którzy są pokazani z szacunkiem i profesjonalizmem, a ich obecność w zespole nie budzi zdziwienia ani nie jest komentowana jako coś niezwykłego. Serial konsekwentnie przedstawia pielęgniarstwo jako zawód wymagający wysokich kompetencji i zaangażowania, a nie przypisany wyłącznie do kobiet.

Takie przykłady pokazują, że współczesna kultura popularna może odgrywać ważną rolę w przełamywaniu szkodliwych stereotypów. Serialowe obrazy mężczyzn w pielęgniarstwie, ukazywane bez przejaskrawienia i wyśmiewania, mogą przyczyniać się do zmiany społecznego postrzegania zawodu i zachęcać więcej osób do wyboru tej drogi zawodowej, niezależnie od płci.

Kontekst międzynarodowy – jak jest za granicą?

W porównaniu z Polską, gdzie udział mężczyzn w pielęgniarstwie wynosi jedynie około 3%, w wielu krajach rozwiniętych odsetek ten jest znacznie wyższy. W Stanach Zjednoczonych mężczyźni stanowią około 14% wszystkich pielęgniarek, w Wielkiej Brytanii 11%, w Niemczech 10%, a w Norwegii 9%. Dane te pokazują, że w systemach ochrony zdrowia krajów o wyższej reprezentacji mężczyzn w pielęgniarstwie zawód ten postrzegany jest jako bardziej otwarty i neutralny pod względem płci.

Jednym z kluczowych czynników stojących za wyższym udziałem mężczyzn w pielęgniarstwie w krajach takich jak USA czy Wielka Brytania są aktywne kampanie rekrutacyjne i wizerunkowe, które kierowane są specjalnie do mężczyzn. Kampanie te podkreślają techniczny, dynamiczny charakter pracy pielęgniarza, a także możliwości rozwoju zawodowego w specjalizacjach takich jak intensywna terapia, ratownictwo medyczne czy anestezjologia. W Stanach Zjednoczonych od lat funkcjonują inicjatywy prowadzone przez organizacje branżowe, takie jak American Association for Men in Nursing (AAMN), które organizują akcje medialne, warsztaty i spotkania z uczniami szkół średnich, aby przełamywać stereotypy dotyczące pielęgniarstwa jako zawodu typowo kobiecego.

W Wielkiej Brytanii w 2018 roku uruchomiono kampanię „We Are the NHS” z segmentami skierowanymi do mężczyzn, w której w materiałach promocyjnych pojawiają się pielęgniarze jako bohaterowie codzienności i ważna część zespołów szpitalnych. Materiały te pokazują mężczyzn w różnorodnych środowiskach pracy, w tym na oddziałach intensywnej terapii, w ratownictwie i w opiece domowej, podkreślając ich profesjonalizm i wpływ na jakość leczenia.

Ponadto w krajach tych zawód pielęgniarza jest postrzegany jako atrakcyjna ścieżka kariery również ze względu na konkurencyjne wynagrodzenia, dodatkowe benefity w sektorze zdrowia oraz większy prestiż społeczny, który nie jest ograniczany stereotypami płciowymi. Wysokie nakłady na kampanie społeczne, edukację i marketing wizerunkowy przekładają się tam na sukcesy w przyciąganiu mężczyzn do zawodu, co jednocześnie przyczynia się do poprawy równowagi płciowej w zespołach medycznych i jakości opieki nad pacjentem.

Czy przyszłość przyniesie zmianę?

Zmiany postępują, choć powoli. Polskie uczelnie odnotowują rosnącą liczbę mężczyzn podejmujących studia pielęgniarskie. Coraz więcej mężczyzn wybiera też specjalizacje takie jak anestezjologia, ratownictwo, psychiatria – czyli te, które kojarzą się z większą samodzielnością i odpowiedzialnością.

Równocześnie potrzebne są:

• reformy językowe i administracyjne – stosowanie neutralnych lub męskich form w dokumentach i komunikacji publicznej,

• kampanie społeczne – promujące pielęgniarstwo jako zawód uniwersalny i otwarty na różnorodność,

• zwiększenie prestiżu zawodu – także poprzez lepsze warunki pracy i awansu.

Pokonanie barier językowych, kulturowych i stereotypów płciowych jest kluczowe dla dalszego rozwoju i profesjonalizacji zawodu. Międzynarodowe przykłady pokazują, że zmiana jest możliwa – wymaga jednak świadomych działań na poziomie edukacji, polityki zdrowotnej i kultury społecznej.

Materiały źródłowe:

• American Association for Men in Nursing. (2023). About AAMN and our mission. Pobrano z: https://www.aamn.org

• Bee, S., & Dalton, L. (2022). Men in nursing: Addressing stereotypes and creating inclusive environments. Journal of Nursing Management, 30(4), 892–899. https://doi.org/10.1111/jonm.13567

• Care Quality Commission & NHS England. (2019). We are the NHS: Nursing recruitment campaign evaluation report. Pobrano z: https://www.england.nhs.uk

• International Council of Nurses. (2021). Gender equity and nursing: Breaking down barriers. ICN Policy Brief. Pobrano z: https://www.icn.ch

• Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych. (2024). Stan kadry pielęgniarskiej i położniczej w Polsce – raport roczny. Pobrano z: https://nipip.pl

• Rochlen, A. B., Good, G. E., & Carver, T. A. (2021). Men in nursing: Analysis of occupational stigma, barriers, and strategies for change. Nursing Outlook, 69(6), 914–922. https://doi.org/10.1016/j.outlook.2021.07.002

Autor: Agata Kucharska-Bartocha